Pe e ese ea i tatou mai manu e pei ona tatou manatu ai muamua? Ae aiseā e manatua ai lo tatou tutusa ma i latou? Matou te ofoina atu se filifiliga tusi e uiga i le mafaufau o manu ma tagatae fesoasoani ia te oe e maua tali.
Afai na e fiafia i le tusi "A Man Finds a Friend", lagona le saoloto e ave le tusi lea. O le a le mea a se tupu anamua ma manu, e te fesili ai. Le sili ona tuusao! E iai se tala e mafai ona malamalama le tupu o Solomona i le gagana a manu. Ae ui i lea, o lenei tomai ofoofogia o le tele o taulaitu, taulaitu ma faataulaitu? E leo mea uma! E foliga mai e mafai foi ona tatou aʻoaʻoina lenei mea. E tatau lava ona e vaʻai i mea o loʻo taumafai manu e taʻu mai e uiga ia i latou lava ma o latou olaga. Na manuia Lorenz, ma ina ua uma ona faitau lana tusi, e mafai ona e talitonu i lenei mea.
Konrad Lorenz "Aggression, po o le mea e taʻua o le leaga"
E le tutusa tele lenei tusi ma tusi muamua. Ua tusia i se gagana sili atu faasaienisi ma loloto. E su'esu'eina se mea fa'apitoa e pei o le osofa'iga mai itu eseese: olaola, agafesootai ma filosofia. O le tusitala, faʻatasi ma le tagata faitau, o loʻo sailia ni tali i fesili e uiga i le a le osofaʻiga, o fea e sau ai, ma e leaga ea e pei ona tatou mafaufau i ai? A uma, afai na faia e Mrs. Evolution le osofaʻiga, o lona uiga sa manaʻomia o ia mo se mea.
Victor Dolnik "Tamaiti leaga o le biosphere. Talanoaga e uiga i amioga a tagata i le mafutaga a manulele, manu ma tamaiti”
O lenei tusi o se tuufaatasiga o tala a le tagata suʻesuʻe o meaola o Viktor Dolnik. E uiga i le mea e sau ai a tatou vaisu uiga ese, aisea tatou te talie ai i manuki (tagata faʻatauvaʻa: aua e matua tutusa lava ma i tatou!), o a lagona e usitaʻia amioga faʻafeusuaiga, ma pe faʻafefea ona fesoʻotaʻi lagona ma mafuaaga. O nisi ua fiafia i le tusi, o isi ua sauni e lu'iina le manatu o le tusitala. Ia, o lou avanoa lenei e fai ai sou lava manatu i le fa'asaienisi ma le sa'o o le tusi i tagata ma manu.
Karen Pryor "Aua le Tupu i le Maile"
O Karen Pryor o se saienitisi talenia, faʻapitoa i matata e lua (biology of marine mammals and behavioral physiology). A o aʻoaʻoina lupe, i le 60s o le 20th seneturi na ia atiina ae ai se metotia faʻaaʻoaʻoga e le faʻaleagaina, lea na ia faʻaaogaina mulimuli ane i taifau, solofanua ma ... tagata. Ioe, ioe, o tagata foi! Auā e lē matuā ese lava i tatou mai i ē ua masani ona taʻua o “uso laiti.” O lenei tusi e uiga i le aʻoaʻoina o soʻo se tasi, fagafao poʻo oe lava, soʻo se mea. O le a e aʻoaʻoina pe faʻafefea ona faʻamautinoa e le afaina le pusi i luga o le laulau umukuka, ma e le muimui lou tinamatua pele, ma pe aisea e mamao ese ai le faasalaga mai le auala sili e fegalegaleai ai ma soo se tasi, ma e sili atu le aoga o le faʻamalosi. Aua foi, e pei ona finau mai Karen Pryor, e na o se tasi e mafai ona aoaoina se moa e siva e mafai ona maua se fanau – e le mafai ona e faamalosia se tamai moa i le faamalosi.