O a'a o le gaosiga o puaa i aso nei
Tusia e Karena Farrer
O le feoai solo i le lautele o le Initoneti i se tasi aso manaia o Setema, na ou le talitonu i oʻu mata ina ua ou tau atu i se tusi e uiga i puaa, lomia i le 1886, lea na tuʻuina mo le faʻatau. Ona ou mafaufau lea: “E le mafai, e mautinoa lava o se mea sese na tolotolo mai iinei, ma o le mea moni o lona uiga o le 1986.” Sa leai se mea sese! O se tusi atamai na tusia e S. Cumberland, lomia i le 1886 ma o loo iai le igoa: “Guinea pigs – fagafao mo meaai, fulufulu ma faafiafiaga.”
I le lima aso umi mulimuli ane, sa ou maua ai se faaaliga faamalo o a’u o le tagata sili ona maualuga, ma e lei umi ae oo mai le tusi i o’u lima, afifi lelei ma nonoa i se lipine…
O le suʻeina o itulau, na ou iloa ai o le tusitala o loʻo ufiufi uma nuances o le fafagaina, tausia ma le faʻatupuina o se puaa fafaga mai le manatu o le faʻaleleia o puaa i aso nei! O le tusi atoa o se tala ofoofogia o puaa ua ola pea e oo mai i le taimi nei. E le mafai ona faʻamatalaina uma mataupu o lenei tusi e aunoa ma le faʻaogaina o le lolomiina o se tusi lona lua, o lea na ou filifili ai e taulaʻi naʻo le "faiga puaa" i le 1886.
Na tusia e le tusitala o puaa e mafai ona vaevaeina i ni vaega se tolu:
- “O puaa lamolemole fulufulu tuai, na faamatalaina e Gesner (Gesner)
- “Igilisi uaea-lauulu, po o le igoa Abyssinian”
- “Farani-uluulu uaea, lea e taʻua o Peruvian”
Faatasi ai ma puaa lamolemole lauulu, na iloa ai e Cumberland ni lanu eseese se ono na i ai i le atunuu i lena taimi, ae o lanu uma na iloa. Na'o le Selfies (tasi lanu) e pa'epa'e ma mata mumu. O le faʻamatalaga na tuʻuina mai e le tusitala mo lenei faʻalavelave e faapea o Peruvians anamua (tagata, ae le o puaa !!!) e tatau ona faʻatupuina puaa paʻepaʻe mama mo se taimi umi. E talitonu foi le tusitala afai e sili atu le agavaa ma le faaeteete o le au faifaatoʻaga puaa, o le a mafai ona maua isi lanu o le tagata lava ia. Ioe, o le a umi se taimi, ae o Cumberland e mautinoa e mafai ona maua Selfies i lanu uma ma lanu:
"Ou te manatu o se mataupu o le taimi ma galuega filifilia, umi ma tiga, ae matou te le masalosalo e mafai ona maua Selfs i soʻo se lanu e aliali mai i lanu tolu lanu."
O loʻo faʻaauau pea ona valoia e le tusitala o Selfies atonu o le faʻataʻitaʻiga muamua lea o puaa porosity i le au amateurs, e ui lava e manaʻomia ai le malosi ma le onosaʻi, talu ai e seasea foliga mai ia lava "(sei vagana ai puaa paʻepaʻe). O faʻailoga e masani ona faʻaalia i fanau foi. Na taʻua e Cumberland e faapea, i le lima tausaga o ana suʻesuʻega i le fafagaina o puaa, na te leʻi feiloai lava i se tagata uliuli moni, e ui lava na ia tau atu i puaa faapena.
Ua fautuaina foi e le tusitala le fausiaina o gilts e faavae i luga o latou faailoga, mo se faʻataʻitaʻiga, tuʻufaʻatasia o le uliuli, mumu, fawn (beige) ma lanu paʻepaʻe e maua ai se lanu laumei. O le isi filifiliga o le faʻatupuina o gilts i le uliuli, mumu poʻo le paʻepaʻe matapulepule. Na te fautuaina foi le fausiaina o puaa ma fusi o le tasi lanu po o le isi.
Ou te talitonu o le faʻamatalaga muamua o le Himalayans na faia e Cumberland. Na ia taʻua se puaa lamolemole lauulu sinasina ma mata mumu ma taliga uliuli pe enaena:
“I ni nai tausaga mulimuli ane, na aliali mai ai se ituaiga o puaa ma lauulu sinasina, mumu mata ma taliga uliuli pe enaena i totonu o le Togalaau Faasao. Na mou ese atu nei u'amea mulimuli ane, ae o le mea ua aliali mai, o le mea e leaga ai, o fa'ailoga o taliga uliuli ma enaena e masani lava ona aliali a'e i nisi taimi i lapisi o gilts papa'e.”
Ioe, e mafai ona ou sese, ae masalo o lenei faʻamatalaga o se faʻamatalaga o le Himalayans?
Na aliali mai o puaa Abyssinian o le ituaiga lauiloa muamua lea i Egelani. Na tusia e le tusitala o puaa Abyssinian e masani ona lapopoa ma sili atu le mamafa nai lo le lamolemole lauulu. E lautele o latou tauau ma ulu tetele. O taliga e fai si maualuga. E faʻatusatusa i latou i puaa lamolemole lauulu, e masani ona i ai mata tetele ma se faʻaaliga vaivai, lea e maua ai se foliga sili atu ona manaia. Ua matauina e Cumberland o le au Abyssinians o ni fitafita malolosi ma le taufaaleaga, ma e sili atu ona tutoatasi. E sefulu lanu eseese ma paolo na ia maua i lenei ituaiga matagofie. Lalo o se laulau na tusia e Cumberland lava ia e faʻaalia ai lanu e faʻatagaina e galue:
puaa lamolemole-uluulu puaa abyssinian puaa Peruvian
Uuli iila Uuliuli
Fawn Smoky Black pe
Blue Asu Black
White Fawn Pale Fawn
Mumu-enaena Pa'epa'e Pa'epa'e
Efuefu mumu Enaena mumu-eena Mumu-enaena
Enaena mumu pogisa
Enaena uliuli pe
Agouti Enaena uliuli pe
Agouti
Enaena lanu enaena ilaila
Efuefu pogisa Efuefu pogisa
Lanu enaena
ono lanu sefulu lanu lima lanu
O le lauulu o puaa Abyssinian e le tatau ona sili atu i le 1.5 inisi le umi. O se peleue umi atu nai lo le 1.5 inisi e ono fa'ailoa mai ai o lenei gilt o se koluse ma se Peruvian.
O gilts Peruvian o loʻo faʻamatalaina e umi-tino, mamafa-mamafa, e umi, lauulu vaivai, e tusa ma le 5.5 inisi le umi.
Na tusia e Cumberland o ia lava na fafagaina puaa Peru, o lona lauulu na oʻo i le 8 inisi le umi, ae o ia tulaga e seasea lava. O le umi o lauulu, e tusa ai ma le tusitala, e manaʻomia nisi galuega.
O puaa Peruvian na afua mai i Farani, lea na lauiloa ai i lalo o le igoa "puaa angora" (Cochon d`Angora). Ua faamatalaina foi e Cumberland i latou e iai se ulupoo laʻitiiti pe a faatusatusa i o latou tino, ma e sili atu ona faigofie i faʻamaʻi nai lo isi ituaiga o puaa.
E le gata i lea, e talitonu le tusitala o puaa e fetaui lelei mo le tausia i le fale ma le faʻaleleia, o lona uiga, mo le tulaga o "manu e fiafia i ai". O taunuuga o le galuega e mafai ona vave maua, pe a faʻatusatusa i isi manu, e pei o solofanua, lea e tele tausaga e tatau ona pasia mo le tulaʻi mai ma le faʻamalosia o ituaiga eseese:
"E leai se meaola e sili atu ona fuafua mo se mea e fiafia i ai nai lo puaa. O le saoasaoa o loʻo tulaʻi mai ai tupulaga fou e maua ai avanoa fiafia mo le faʻaleleia."
O le faafitauli mo le au fafaga puaa i le 1886 ona sa latou le iloa le mea e fai i puaa e le talafeagai mo le fafaga (“vao,” e pei ona faaigoa ai e Cumberland). Na ia tusia e uiga i le faigata o le faʻatau atu o gilts e le tausisia:
“O se ituaiga o faigata e oo mai i le taimi nei ua taofia ai le avea o le faatoaga puaa ma mea e fiafia i ai, o le le mafai lea ona faatau atu le “vao”, poo se isi faaupuga, o manu e le o faamalieina manaoga o le faifaatoaga.
O le faaiuga a le tusitala o le fofo o lenei faafitauli o le faʻaaogaina o ia puaa mo tapenaga kuka! “E mafai ona fo’ia lea fa’afitauli pe a tatou fa’aogaina pua’a nei mo le kukaina o mea’ai ‘ese’ese, talu ai sa mua’i fa’afaleina mo lea fa’amoemoe.”
O se tasi o mataupu o loʻo mulimuli mai o loʻo faʻatatau i fua mo le kukaina o puaa, e talitutusa lava ma le kukaina o puaa masani.
O loʻo faʻamamafaina e Cumberland le mea moni o le gaosiga o puaa e matua manaʻomia tele ma, i le lumanaʻi, e tatau i le au faifaatoʻaga ona galulue faʻatasi e ausia sini o le fausiaina o ituaiga fou. Latou te manaʻomia le faʻafesoʻotaʻi pea ma fefaʻasoaaʻi manatu e fesoasoani ai le tasi i le isi, atonu e faʻatulagaina kalapu i totonu o taulaga taʻitasi:
"Pe a faʻatulagaina kalapu (ma ou te talitonu o le ai ai i taulaga uma i totonu o le malo), e oʻo lava i le le mafai ona vaʻai poʻo a ni taunuuga ofoofogia e ono mulimuli mai."
E fa'ai'u e Cumberland lenei mataupu i le auala e tatau ona fa'amasinoina ai ituaiga ta'itasi ta'itasi ma fa'amatala vaega autu e tatau ona iloiloina:
Vasega puaa lamolemole lauulu
- Selfies sili ona lelei o lanu taitasi
- Sili Pa'epa'e ma mata mumu
- Atigi Laumei Sili
- Sili Pa'epa'e ma taliga uliuli
O togi e maua mo:
- Fa'asa'o lauulu pupuu
- Fa'ailoga o le isu sikuea
- Mata tetele ma vaivai
- Lanu pisia
- Faailogaina o le Malamalama i Tagata e le o ni Tagata Lava
- fua
Vasega puaa Abyssinian
- Le sili Self lanu gilts
- Pigs Laumei Sili
O togi e maua mo:
- Ole umi ole fulufulu mamoe e le sili atu ile 1.5 inisi
- Lanu lanu
- Tauau lautele, lea e tatau ona malosi
- Mustache
- Rosettes i luga o fulufulu mamoe e aunoa ma ni paʻu pala i le ogatotonu
- fua
- O le mamafa
- Malaga
Vasega puaa Peru
- Le sili Self lanu gilts
- Papalagi Sili
- E sili ona lanu eseese
- Pa'epa'e sili ona pa'epa'e taliga
- Sili Pa'epa'e e uliuli taliga ma isu
- O puaa sili ona lelei o soʻo se lanu ma lauulu tautau, ma lauulu sili ona umi
O togi e maua mo:
- fua
- Ole umi ole peleue, aemaise ile ulu
- O le mama o fulufulu mamoe, leai ni lavelave
- Soifua maloloina lautele ma fealuai
Oi, pe ana maua e Cumberland le avanoa e auai ai i se tasi o a tatou Faʻaaliga faʻaonapo nei! Pe le ofo ea o ia i suiga ua oo i ituaiga o puaa talu mai na taimi mamao, e fia ni ituaiga o puaa ua aliali mai! O nisi o ana valoʻaga e uiga i le atinaʻeina o pisinisi puaa ua taunuʻu pe a tatou toe tepa i tua ma tilotilo i a tatou faʻatoaga puaa i aso nei.
I totonu foi o le tusi o loʻo i ai le tele o ata e mafai ai ona ou faʻamasinoina le tele o ituaiga e pei o le Dutch poʻo le Tortoise ua suia. Atonu e mafai ona e mateina le maaleale o lenei tusi ma e tatau ona ou matua faʻaeteete i ona itulau aʻo faitau i ai, ae e ui lava i lona faʻaleagaina, ae o se vaega taua o le talafaasolopito o puaa!
Punavai: CAVIES Magazine.
© 2003 Faaliliu e Alexandra Belousova
Tusia e Karena Farrer
O le feoai solo i le lautele o le Initoneti i se tasi aso manaia o Setema, na ou le talitonu i oʻu mata ina ua ou tau atu i se tusi e uiga i puaa, lomia i le 1886, lea na tuʻuina mo le faʻatau. Ona ou mafaufau lea: “E le mafai, e mautinoa lava o se mea sese na tolotolo mai iinei, ma o le mea moni o lona uiga o le 1986.” Sa leai se mea sese! O se tusi atamai na tusia e S. Cumberland, lomia i le 1886 ma o loo iai le igoa: “Guinea pigs – fagafao mo meaai, fulufulu ma faafiafiaga.”
I le lima aso umi mulimuli ane, sa ou maua ai se faaaliga faamalo o a’u o le tagata sili ona maualuga, ma e lei umi ae oo mai le tusi i o’u lima, afifi lelei ma nonoa i se lipine…
O le suʻeina o itulau, na ou iloa ai o le tusitala o loʻo ufiufi uma nuances o le fafagaina, tausia ma le faʻatupuina o se puaa fafaga mai le manatu o le faʻaleleia o puaa i aso nei! O le tusi atoa o se tala ofoofogia o puaa ua ola pea e oo mai i le taimi nei. E le mafai ona faʻamatalaina uma mataupu o lenei tusi e aunoa ma le faʻaogaina o le lolomiina o se tusi lona lua, o lea na ou filifili ai e taulaʻi naʻo le "faiga puaa" i le 1886.
Na tusia e le tusitala o puaa e mafai ona vaevaeina i ni vaega se tolu:
- “O puaa lamolemole fulufulu tuai, na faamatalaina e Gesner (Gesner)
- “Igilisi uaea-lauulu, po o le igoa Abyssinian”
- “Farani-uluulu uaea, lea e taʻua o Peruvian”
Faatasi ai ma puaa lamolemole lauulu, na iloa ai e Cumberland ni lanu eseese se ono na i ai i le atunuu i lena taimi, ae o lanu uma na iloa. Na'o le Selfies (tasi lanu) e pa'epa'e ma mata mumu. O le faʻamatalaga na tuʻuina mai e le tusitala mo lenei faʻalavelave e faapea o Peruvians anamua (tagata, ae le o puaa !!!) e tatau ona faʻatupuina puaa paʻepaʻe mama mo se taimi umi. E talitonu foi le tusitala afai e sili atu le agavaa ma le faaeteete o le au faifaatoʻaga puaa, o le a mafai ona maua isi lanu o le tagata lava ia. Ioe, o le a umi se taimi, ae o Cumberland e mautinoa e mafai ona maua Selfies i lanu uma ma lanu:
"Ou te manatu o se mataupu o le taimi ma galuega filifilia, umi ma tiga, ae matou te le masalosalo e mafai ona maua Selfs i soʻo se lanu e aliali mai i lanu tolu lanu."
O loʻo faʻaauau pea ona valoia e le tusitala o Selfies atonu o le faʻataʻitaʻiga muamua lea o puaa porosity i le au amateurs, e ui lava e manaʻomia ai le malosi ma le onosaʻi, talu ai e seasea foliga mai ia lava "(sei vagana ai puaa paʻepaʻe). O faʻailoga e masani ona faʻaalia i fanau foi. Na taʻua e Cumberland e faapea, i le lima tausaga o ana suʻesuʻega i le fafagaina o puaa, na te leʻi feiloai lava i se tagata uliuli moni, e ui lava na ia tau atu i puaa faapena.
Ua fautuaina foi e le tusitala le fausiaina o gilts e faavae i luga o latou faailoga, mo se faʻataʻitaʻiga, tuʻufaʻatasia o le uliuli, mumu, fawn (beige) ma lanu paʻepaʻe e maua ai se lanu laumei. O le isi filifiliga o le faʻatupuina o gilts i le uliuli, mumu poʻo le paʻepaʻe matapulepule. Na te fautuaina foi le fausiaina o puaa ma fusi o le tasi lanu po o le isi.
Ou te talitonu o le faʻamatalaga muamua o le Himalayans na faia e Cumberland. Na ia taʻua se puaa lamolemole lauulu sinasina ma mata mumu ma taliga uliuli pe enaena:
“I ni nai tausaga mulimuli ane, na aliali mai ai se ituaiga o puaa ma lauulu sinasina, mumu mata ma taliga uliuli pe enaena i totonu o le Togalaau Faasao. Na mou ese atu nei u'amea mulimuli ane, ae o le mea ua aliali mai, o le mea e leaga ai, o fa'ailoga o taliga uliuli ma enaena e masani lava ona aliali a'e i nisi taimi i lapisi o gilts papa'e.”
Ioe, e mafai ona ou sese, ae masalo o lenei faʻamatalaga o se faʻamatalaga o le Himalayans?
Na aliali mai o puaa Abyssinian o le ituaiga lauiloa muamua lea i Egelani. Na tusia e le tusitala o puaa Abyssinian e masani ona lapopoa ma sili atu le mamafa nai lo le lamolemole lauulu. E lautele o latou tauau ma ulu tetele. O taliga e fai si maualuga. E faʻatusatusa i latou i puaa lamolemole lauulu, e masani ona i ai mata tetele ma se faʻaaliga vaivai, lea e maua ai se foliga sili atu ona manaia. Ua matauina e Cumberland o le au Abyssinians o ni fitafita malolosi ma le taufaaleaga, ma e sili atu ona tutoatasi. E sefulu lanu eseese ma paolo na ia maua i lenei ituaiga matagofie. Lalo o se laulau na tusia e Cumberland lava ia e faʻaalia ai lanu e faʻatagaina e galue:
puaa lamolemole-uluulu puaa abyssinian puaa Peruvian
Uuli iila Uuliuli
Fawn Smoky Black pe
Blue Asu Black
White Fawn Pale Fawn
Mumu-enaena Pa'epa'e Pa'epa'e
Efuefu mumu Enaena mumu-eena Mumu-enaena
Enaena mumu pogisa
Enaena uliuli pe
Agouti Enaena uliuli pe
Agouti
Enaena lanu enaena ilaila
Efuefu pogisa Efuefu pogisa
Lanu enaena
ono lanu sefulu lanu lima lanu
O le lauulu o puaa Abyssinian e le tatau ona sili atu i le 1.5 inisi le umi. O se peleue umi atu nai lo le 1.5 inisi e ono fa'ailoa mai ai o lenei gilt o se koluse ma se Peruvian.
O gilts Peruvian o loʻo faʻamatalaina e umi-tino, mamafa-mamafa, e umi, lauulu vaivai, e tusa ma le 5.5 inisi le umi.
Na tusia e Cumberland o ia lava na fafagaina puaa Peru, o lona lauulu na oʻo i le 8 inisi le umi, ae o ia tulaga e seasea lava. O le umi o lauulu, e tusa ai ma le tusitala, e manaʻomia nisi galuega.
O puaa Peruvian na afua mai i Farani, lea na lauiloa ai i lalo o le igoa "puaa angora" (Cochon d`Angora). Ua faamatalaina foi e Cumberland i latou e iai se ulupoo laʻitiiti pe a faatusatusa i o latou tino, ma e sili atu ona faigofie i faʻamaʻi nai lo isi ituaiga o puaa.
E le gata i lea, e talitonu le tusitala o puaa e fetaui lelei mo le tausia i le fale ma le faʻaleleia, o lona uiga, mo le tulaga o "manu e fiafia i ai". O taunuuga o le galuega e mafai ona vave maua, pe a faʻatusatusa i isi manu, e pei o solofanua, lea e tele tausaga e tatau ona pasia mo le tulaʻi mai ma le faʻamalosia o ituaiga eseese:
"E leai se meaola e sili atu ona fuafua mo se mea e fiafia i ai nai lo puaa. O le saoasaoa o loʻo tulaʻi mai ai tupulaga fou e maua ai avanoa fiafia mo le faʻaleleia."
O le faafitauli mo le au fafaga puaa i le 1886 ona sa latou le iloa le mea e fai i puaa e le talafeagai mo le fafaga (“vao,” e pei ona faaigoa ai e Cumberland). Na ia tusia e uiga i le faigata o le faʻatau atu o gilts e le tausisia:
“O se ituaiga o faigata e oo mai i le taimi nei ua taofia ai le avea o le faatoaga puaa ma mea e fiafia i ai, o le le mafai lea ona faatau atu le “vao”, poo se isi faaupuga, o manu e le o faamalieina manaoga o le faifaatoaga.
O le faaiuga a le tusitala o le fofo o lenei faafitauli o le faʻaaogaina o ia puaa mo tapenaga kuka! “E mafai ona fo’ia lea fa’afitauli pe a tatou fa’aogaina pua’a nei mo le kukaina o mea’ai ‘ese’ese, talu ai sa mua’i fa’afaleina mo lea fa’amoemoe.”
O se tasi o mataupu o loʻo mulimuli mai o loʻo faʻatatau i fua mo le kukaina o puaa, e talitutusa lava ma le kukaina o puaa masani.
O loʻo faʻamamafaina e Cumberland le mea moni o le gaosiga o puaa e matua manaʻomia tele ma, i le lumanaʻi, e tatau i le au faifaatoʻaga ona galulue faʻatasi e ausia sini o le fausiaina o ituaiga fou. Latou te manaʻomia le faʻafesoʻotaʻi pea ma fefaʻasoaaʻi manatu e fesoasoani ai le tasi i le isi, atonu e faʻatulagaina kalapu i totonu o taulaga taʻitasi:
"Pe a faʻatulagaina kalapu (ma ou te talitonu o le ai ai i taulaga uma i totonu o le malo), e oʻo lava i le le mafai ona vaʻai poʻo a ni taunuuga ofoofogia e ono mulimuli mai."
E fa'ai'u e Cumberland lenei mataupu i le auala e tatau ona fa'amasinoina ai ituaiga ta'itasi ta'itasi ma fa'amatala vaega autu e tatau ona iloiloina:
Vasega puaa lamolemole lauulu
- Selfies sili ona lelei o lanu taitasi
- Sili Pa'epa'e ma mata mumu
- Atigi Laumei Sili
- Sili Pa'epa'e ma taliga uliuli
O togi e maua mo:
- Fa'asa'o lauulu pupuu
- Fa'ailoga o le isu sikuea
- Mata tetele ma vaivai
- Lanu pisia
- Faailogaina o le Malamalama i Tagata e le o ni Tagata Lava
- fua
Vasega puaa Abyssinian
- Le sili Self lanu gilts
- Pigs Laumei Sili
O togi e maua mo:
- Ole umi ole fulufulu mamoe e le sili atu ile 1.5 inisi
- Lanu lanu
- Tauau lautele, lea e tatau ona malosi
- Mustache
- Rosettes i luga o fulufulu mamoe e aunoa ma ni paʻu pala i le ogatotonu
- fua
- O le mamafa
- Malaga
Vasega puaa Peru
- Le sili Self lanu gilts
- Papalagi Sili
- E sili ona lanu eseese
- Pa'epa'e sili ona pa'epa'e taliga
- Sili Pa'epa'e e uliuli taliga ma isu
- O puaa sili ona lelei o soʻo se lanu ma lauulu tautau, ma lauulu sili ona umi
O togi e maua mo:
- fua
- Ole umi ole peleue, aemaise ile ulu
- O le mama o fulufulu mamoe, leai ni lavelave
- Soifua maloloina lautele ma fealuai
Oi, pe ana maua e Cumberland le avanoa e auai ai i se tasi o a tatou Faʻaaliga faʻaonapo nei! Pe le ofo ea o ia i suiga ua oo i ituaiga o puaa talu mai na taimi mamao, e fia ni ituaiga o puaa ua aliali mai! O nisi o ana valoʻaga e uiga i le atinaʻeina o pisinisi puaa ua taunuʻu pe a tatou toe tepa i tua ma tilotilo i a tatou faʻatoaga puaa i aso nei.
I totonu foi o le tusi o loʻo i ai le tele o ata e mafai ai ona ou faʻamasinoina le tele o ituaiga e pei o le Dutch poʻo le Tortoise ua suia. Atonu e mafai ona e mateina le maaleale o lenei tusi ma e tatau ona ou matua faʻaeteete i ona itulau aʻo faitau i ai, ae e ui lava i lona faʻaleagaina, ae o se vaega taua o le talafaasolopito o puaa!
Punavai: CAVIES Magazine.
© 2003 Faaliliu e Alexandra Belousova